Ir o contido principal
Divulgación

Tribuna: Diabetes mellitus: pasado, presente e futuro

                                                                                                                                                                                        DIVULGANDO EN SAÚDE

O pasado 14 de novembro, o CiMUS da USC organizou unha mesa de debate coincidindo coa conmemoración do Día Mundial da Diabetes. Nela participaron especialistas deste Centro Singular e do IDIS para pór en común os principais desafíos e avances no manexo desta enfermidade. Os investigadores Carlos Diéguez, Iria Gómez-Touriño, Miguel Ángel Martínez-Olmos, Ricardo Villa-Bellosta e Rubén Nogueiras foron os encargados de abordar a estreita relación da diabetes coa obesidade, as enfermidades cardiovasculares, a inmunoloxía, a endocrinoloxía e a nutrición. Atendendo ao nela exposto, o moderador da mesma, Ricardo Villa-Bellosta recolle nestra tribuna unha reflexión sobre o pasado, presente e futuro desta enfermidade.

 

 

Pasado

Probablemente a diabetes sexa unha das enfermidades documentadas máis antigas da humanidade. O primeiro rexistro desta enigmática e pouco comprendida enfermidade data do ano 1500 a.C. cando o Papiro Ebers do Exipto Antigo describiuna como unha condición caracterizada por "unha grande eliminación de ouriños". Non foi ata o século II d.C. cando o grego Areteo de Capadocia introduciu a palabra "diabetes" para definir esta condición onde os líquidos parecían "pasar directamente a través do corpo" debido aos ouriños constantes. A palabra "diabetes" ten raíces no grego antigo, especificamente no termo "diabaínein", que significa "atravesar" ou "pasar a través".  

Moitos séculos despois, no século XVII, engadiuse a palabra "mellitus", do latín "de mel", cando os médicos descubriron que os ouriños dalgúns pacientes tiñan un sabor doce (si, adoitaban probalos como parte do diagnóstico). Este dulzor debíase á presenza de glicosa nos ouriños, un síntoma característico da enfermidade.

Con todo, non foi ata o século XIX cando se comezou a entender mellor que causaba a diabetes. Os científicos identificaron que a enfermidade estaba relacionada co páncreas, un órgano clave na produción dunha sustancia necesaria para regular os niveis de azucre no sangue.

Con todo, o grande avance chegou no século XX, cando se descubriu a insulina. En 1921, os científicos canadenses Frederick Banting e Charles Best, xunto co fisiólogo John Macleod e o bioquímico James Collip, lograron illar a insulina, unha hormona producida polo páncreas. Este descubrimento revolucionou o tratamento da diabetes. Antes deste avance, a diabetes arrastrada desde a antigüidade era practicamente unha sentenza de morte, e os pacientes a miúdo falecían pouco despois do diagnóstico.

Con todo, moitos pacientes non respondían o tratamento con insulina. Foi entón cando Sir Harold Percival Himsworth publicou un estudo en 1936 onde diferenciaba entre diabetes "insulinodependentes" (o que hoxe coñecemos como diabetes tipo 1) e diabetes "non insulinodependentes" (actualmente, diabetes tipo 2). Pero houbo que esperar á década dos 1950 para que Rosalyn Yalow e Solomon Berson desenvolvesen o radioinmunoensaio, unha técnica bioquímica revolucionaria que permitiu medir con precisión os niveis de insulina en pacientes diabéticos; confirmando así as observacións de Himsworth.

 

Presente

Desde a revolución industrial, e con iso, a produción industrial de alimentos, a porcentaxe de persoas que desenvolven diabetes está a incrementar de forma alarmante. Neste caso o desenvolvemento da enfermidade crónica coñecida como diabetes mellitus tipo 2 orixínase e caracterízase pola resistencia á insulina, unha condición na que as células do corpo non responden de maneira eficiente á insulina, a hormona encargada de regular os niveis de glicosa no sangue. Esta resistencia pode levar a niveis elevados de glicosa (hiperglucemia) e, co tempo, a complicacións graves se non se manexa adecuadamente. Esta forma de diabetes na antigüidade era moi rara e asociábase coa nobreza e persoas maiores. Con todo, desde que o azucre deixou de ser un luxo a ser unha necesidade, a diabetes tipo II representa o 90-95% dos 800 millóns de pacientes con diabetes da actualidade. A obesidade, especialmente a acumulación de graxa visceral aumenta a resistencia á insulina, e constitúe o principal factor de risco, xunto aos factores xenéticos. Por tanto, e analizando os estudos científicos, unha dieta equilibrada baixa en azucares simples e graxas saturadas xunto ao exercicio regular como camiñar, nadar ou adestramentos de forza, poden mellorar a sensibilidade á insulina.

Actualmente o desenvolvemento de aparellos de monitoreo continuo dos niveis de azucre en sangue xunto ás bombas de insulina constitúe unha alternativa que mellora a calidade de vida dos pacientes con diabetes tipo I. E espérase que isto mellore co desenvolvemento da intelixencia artificial, a cal deberá estar ben programada e controlada pola intelixencia humana. Pola contra, para os pacientes con diabetes tipo II a solución é máis complexa e necesita abordaxes terapéuticas máis sofisticados. Como baixar os niveis de azucre daqueles cuxa insulina xa non ten efecto como hormona? Aínda que hai aproximacións terapéuticas que melloran a calidade de vida destes pacientes, como é o caso da metformina ou o surximento dos agonistas de GLP-1, o seu tratamento segue sendo un reto.  

 

Futuro

É moi probable que nos próximos 50 anos a humanidade siga convivindo coa diabetes. Con todo, é máis probable aínda que a investigación biomédica consiga mellorar a calidade de vida en pacientes con ambos os dous tipos de diabetes. O reto a medio-longo prazo para a diabetes tipo I consiste en mellorar as terapias celulares e inmunolóxicas que permitan recuperar e protexer as células beta do páncreas que son as responsables da produción de insulina; conseguindo así unha cura. Pola contra, o reto no pacientes tipo II non só se centra en atopar novos mecanismos moleculares que permitan o desenvolvemento de novos tratamentos que reduzan os niveis de azucre en sangue e a obesidade. Tamén é importante insistir en mellorar os estilos de vida saudables como método fundamental de prevención, facendo honra así á mítica frase de Hipócrates de "é mellor previr que curar".